သင်တန်း- နိုင်ငံသားနှင့် နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်

လူမျိုးစုဆိုင်ရာ အမျိုးသားရေးဝါဒ သည် နိုင်ငံသားဆိုင်ရာ သို့မဟုတ် နယ်မြေ ဆက်စပ်မှုထက် ဘုံလူမျိုးစု၊ ယဥ်ကျေးမှု၊ ဘာသာစကား သို့ လူမျိုးဆိုင်ရာလက္ခဏာရပ်များအပေါ် အခြေခံပြီး အမျိုးသားအမှတ်လက္ခဏာကို တည်ဆောက်သည့် အမျိုးသားရေးဝါဒ၏ ပုံစံတစ်ခုဖြစ်သည်။ 2018 အစီရင်ခံစာ (A/HRC/38/52) သည် နိုင်ငံသားနှင့် လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးဆိုင်ရာ အခြေအနေနှင့်ပက်သက်သည့် လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုကို ဆန်းစစ်သည်။ နိုင်ငံသားဖြစ်မှုနှင့်လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးဥပဒေများတွင် ယင်းကဲ့သို့ ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း၏ အထင်ရှားဆုံးသော အကြောင်းအရင်းများထဲမှ တစ်ခုသည် လူမျိုးစု-အမျိုးသားရေးဝါဒဆိုင်ရာအတွေးအခေါ်များတွင်  မကြာခဏ အမြစ်တွယ်နေသော ဘက်လိုက်မှုများဖြစ်သည်ဟု အလေးပေးဖော်ပြထားသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရိုဟင်ဂျာကဲ့သို့သော လူနည်းစုအသိုင်းအဝိုင်းများ၏ လူမျိုးစုနှင့် ဘာသာရေးအမှတ်လက္ခဏာ စသည့် အမှတ်လက္ခဏာဆိုင်ရာ နိုင်ငံရေး ( identity politics) သည် မကြာခဏ အငြင်းပွားဖွယ်ရာ ဖြစ်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်နေသော မြန်မာနိုင်ငံ ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ မွတ်ဆလင် လူနည်းစု ရိုဟင်ဂျာ များသည် ၎င်းတို့၏ ဇာစ်မြစ်များကို ၈ ရာစုအထိ ခြေရာခံသည်။ သို့သော်လည်း မြန်မာအာဏာပိုင်များက ၎င်းတို့အား ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ်မှ ဘင်္ဂါလီ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများ၏ မျိုးဆက်များအဖြစ် ရှုမြင်ကာ ၎င်းတို့၏ ထူးခြားသော အမှတ်လက္ခဏာကို ငြင်းပယ်ခဲ့ပြီး တရားမဝင်သော ဇာစ်မြစ်ကို ရည်ညွှန်းရန်အတွက် “ဘင်္ဂါလီ” ဟု တံဆိပ်တပ်ကပ်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်များအတွင်း၊ “တရားမ၀င် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများ” ဟူသော ဇာတ်ကြောင်းသည် အခြေတည်လာခဲ့ပြီး “အမျိုးသားလူမျိုးများ” ကို ကာကွယ်ရန်နှင့် တရားမဝင်ဟုဆိုသော ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများကို နှင်ထုတ်ရန် ကြိုးပမ်းမှုများကို အားပေးခဲ့သည်။

လူမျိုးစု-အမျိုးသားရေးဝါဒသည် ယဉ်ကျေးမှုထိန်းသိမ်းရေး၊ လူဦးရေဆိုင်ရာ အပြောင်းအလဲများနှင့် အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်ဆိုင်ရေးဆိုင်ရာ စိုးရိမ်မှုများကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးအခြေအနေကို ပုံဖော်ရာတွင် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင်၊ ဤရှုပ်ထွေးသောဆွေးနွေးမှုဆိုင်ရာ အကြောင်းအရာများသည် အမျိုးသား-နိုင်ငံအတွင်း အဖွဲ့ဝင် ( Belonging) ဖြစ်မှု၏ အဓိပ္ပါယ်သတ်မှတ်ချက်နှင့် အကဲဖြတ်စံနှုန်း အပေါ် ဝေဖန်ပိုင်းခြားသော ဆင်ခြင်သုံးသပ်မှုများပြုလုပ်ရန် လိုအပ်သည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့်သည် ၁၉၈၂ နိုင်ငံသားဥပဒေအရ ဗြိတိသျှကိုလိုနီပြုမှုစတင်သည့် ၁၈၂၃ ခုနှစ်မတိုင်မီ ရှိခဲ့သည့် တိုင်းရင်းသားမျိုးရိုးနှင့် ဘိုးဘွားစဉ်ဆက်နေထိုင်ခြင်းမှုအပေါ်တွင် ဆက်စပ်နေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံသားဖြစ်မှုသည် ၁၉၈၂ ခုနှစ် နိုင်ငံသားဥပဒေအရ ဗြိတိသျှကိုလိုနီနယ်ချဲ့မှု စတင်ချိန်ဖြစ်သည့် ၁၈၂၃ ခုနှစ် မတိုင်မီက ရှိခဲ့သော လူမျိုးစုမျိုးရိုးနှင့် ဘိုးဘွားပိုင် နေထိုင်မှုအပေါ် ချိတ်ဆက်ထားပါသည်။ ထိုဥပဒေသည် နိုင်ငံသားဖြစ်မှုအဆင့် သုံးမျိုးဖြစ်သည့် နိုင်ငံသား (full)၊ ဧည့်ခံနိုင်ငံသား (associate) နှင့် နိုင်ငံသားပြုသူခွင့်ရသူ (naturalized) စသဖြင့် သတ်မှတ်ခြင်းဖြင့် အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်မှု၏ အဆင့်လိုက် ဖွဲ့စည်းပုံကို ဖန်တီးခဲ့သည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေသည် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစု၏ တရားဝင်အဆင့်အတန်း၊ အခွင့်အရေးနှင့် နိုင်ငံရေးပါဝင်မှုကို ဆုံးဖြတ်ပေးသည့် ဤစနစ်ကို ထောက်ပံ့လျက်ရှိသည်။

တိုင်းရင်းသားအသိုက်အဝန်းတစ်ခုသည် ၎င်း၏မူလဇာစ်မြစ်ကို ဗမာအဖြစ် သက်သေပြရမည်ဖြစ်ပြီး၊ ထိုသို့သက်သေပြရာတွင် ် ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်မှုနှင့်နှင့် ဗမာဘာသာစကားတို့နှင့် ဆက်စပ်နေသော ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အမှတ်လက္ခဏာများကို ဦးစားပေးထားသည်။

ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံသား မှတ်ပုံတင်ကတ်ပြားများတွင် ဗမာ၊ ကရင်၊ ရှမ်း၊ မွန် စသည်တို့ကဲ့သို့သော လူမျိုးစုအမှတ်လက္ခဏာများအပြင် ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ခရစ်ယာန်၊ မွတ်ဆလင် စသည့် ဘာသာရေးအမှတ်လက္ခဏာ အချက်အလက်များကိုပါ ထည့်သွင်းထားသည်။ လူမျိုးစုအမှတ်လက္ခဏာကို သက်သေပြရန်အတွက် ဘိုးဘွားမိဘများ၏ မှတ်ပုံတင်စာရွက်စာတမ်းများ၊ မိသားစုမျိုးရိုးဇယား၊ အိမ်ထောင်စုစာရင်းတို့ကို တင်ပြရန် လိုအပ်ပြီး၊ ဘာသာရေးအမှတ်လက္ခဏာသည် တိကျသော လူမျိုးစုအတွင်းရှိ ဘာသာရေးလူနည်းစုကို ထပ်မံစိစစ်ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ အဓိကကျသော ဗမာ သို့မဟုတ် ရှမ်းလူမျိုးများနှင့် မတူညီသော ဘာသာစကား၊ ဓလေ့ထုံးတမ်းများနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အမှတ်လက္ခဏာများရှိသည့် ကရင်လူမျိုးအသိုက်အဝန်းသည် ၎င်းတို့၏ ဘိုးဘွားဇာစ်မြစ်ကို သက်သေမပြနိုင်ခြင်းကြောင့် မှတ်ပုံတင်စာရွက်စာတမ်းများ မကြာခဏ ငြင်းပယ်ခံရသည်။ ခရစ်ယာန်နှင့် မွတ်ဆလင် ကရင်များမှာမူ ၎င်းတို့၏ ဘာသာရေးအမှတ်လက္ခဏာကြောင့် အပိုဆောင်း အခက်အခဲများကို ရင်ဆိုင်ရသည်။ မွေးကင်းစကလေးငယ်များ၏ မိဘမှတ်ပုံတင်တွင် ဗမာဇာစ်မြစ်ကို ပြသရန် လိုအပ်သောကြောင့် မွေးစာရင်းကိုပင် ငြင်းပယ်ခံနေရသည်။

မြန်မာနိုင်ငံရှိ လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး လူနည်းစုများအပေါ် နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းမှုအကြောင်း ဤနေရာတွင် ဆက်လက်ဖတ်ရှုပါ။

၎င်းတို့နေထိုင်ရာ ဒေသတွင် ရှည်လျားသော သမိုင်းကြောင်းရှိသော်လည်း မြန်မာ အစိုးရမှ ၎င်းတို့အား တရားဝင် “လူမျိုးစု” အဖြစ် အသိအမှတ်မပြုပေ။ ဤအသိုက်အဝန်းသည် ၁၉၆၀ ခုနှစ်များကတည်းက စနစ်ကျသော ဘေးဖယ်ထားခြင်းနှင့် နိုင်ငံတော်မှ ဦးဆောင်သော ခွဲခြားဆက်ဆံမှုများကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး နောက်ပိုင်းဆယ်စုနှစ်များအတွင်း ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် အကြမ်းဖက်မှုနှင့် အစုလိုက်အပြုံလိုက် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုများအဖြစ်သို့ တိုးလာခဲ့သည်။

2016 နှင့် 2017 ခုနှစ်များတွင် ရိုဟင်ဂျာ သောင်းကျန်းသူအဖွဲ့ငယ်များ၏ တိုက်ခိုက်မှုအပြီးတွင် ရိုဟင်ဂျာများအပေါ် အကြမ်းဖက်မှုများ ပိုမိုပြင်းထန်လာခဲ့သည်။၎င်းကို တုံ့ပြန်သည့်အနေဖြင့် မြန်မာစစ်တပ်သည် အစုလိုက်အပြုံလိုက်သတ်ဖြတ်မှု၊ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာအကြမ်းဖက်မှုနှင့် ရွာများကို ဖျက်ဆီးမှု အပါအဝင် ရက်ရက်စက်စက် ဖြိုခွဲခဲ့သည်။ ဒီအကြမ်းဖက်မှု အပြီးတွင် ရိုဟင်ဂျာ တစ်သန်းကျော်သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံး ဒုက္ခသည် အခြေချနေထိုင်ရာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နိုင်ငံ ကော့ဘဇား ဒုက္ခသည် စခန်းမှာ နေထိုင်နေကြရသည်။ ယနေ့အချိန်အထိ ရိုဟင်ဂျာများသည် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းတွင် အနှိပ်စက်ခံရဆုံး လူနည်းစုများထဲမှ တစ်ခုအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေပြီး၊ မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း၌ရော ၎င်း၏နယ်နိမိတ်ပြင်ပတွင်ပါ အခြေခံအခွင့်အရေးများ ဆုံးရှုံးကာ နိုင်ငံမဲ့ဖြစ်မှု၊ အတင်းအဓမ္မ ရွှေ့ပြောင်းခံရမှုနှင့် ထင်ရှားသော ခွဲခြားဆက်ဆံမှုများ၏ သံသရာလည်နေသော အခြေအနေတွင် ပိတ်မိနေပါသည်။

• Lachmann R . Nation-State Formation: Power and Culture. In: Janoski T, de Leon C, Misra J, Martin IW, eds. The New Handbook of Political Sociology. Cambridge University Press; 2020:458-483.
• Storm, H. J. (2022). The rise of the nation‐state during the Age of Revolution: revisiting the debate on the roots of nations and nationalism. Nations And Nationalism, 28(4), 1137-1151. doi:10.1111/nana.12857 https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/handle/1887/3443699
• Anderson, Benedict. 2016. Imagined Communities. London, England: Verso Books.
• Shady, S. N. (2021). Territory and the divine: the intersection of religion and national identity. West European Politics, 45(4), 744–766.
• Reynolds, S. G. (2019). National Identity and Religion: an unhealthy mix? The Furrow, 70(4), 241–244. http://www.jstor.org/stable/45210217
• Allen Buchanan and Margaret Moore (eds) (2003), States, Nations, and Borders: the Ethics of Making Boundaries” Link
• Gopal Krishna Siwakoti (2012) “Beyond Borders”
• Benedict Anderson, Imagined communities
• Edwards, Alice. 2014. “The Meaning of Nationality in International Law in an Era of Human Rights.” In Nationality and Statelessness under International Law, edited by Alice Edwards, and Laura Van Waas, 11–43. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139506007.002.
• Oommen, T. K. 1997. Citizenship, Nationality, and Ethnicity: Reconciling Competing Identities. Cambridge, Mass: Polity Press.
• Spinner-Halev, Jeff. 1994. The Boundaries of Citizenship: Race, Ethnicity, and Nationality in the Liberal State. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• Antara Dalla, Refugees and Borders i11 South Asia: The Great Exodus of 1971 (Chapter 3), Routledge (2023)
• Mukherjee, Kunal. 2019. “The Ethnic Minority Question and Rohingya Crisis in Contemporary Myanmar.” Journal of Muslim Minority Affairs 39 (1): 26–43. https://doi.org/10.1080/13602004.2019.1575021.
• Topich, William J., and Keith A. Leitich. 2013. The History of Myanmar. The Greenwood Histories of the Modern Nations. Santa Barbara, Calif: Greenwood.
• International Crisis Group, Identity Crisis: Ethnicity and Conflict in Myanmar, 2020, https://www.crisisgroup.org/asia-pacific/myanmar/312-identity-crisis-ethnicity-and-conflict-myanmar
• UN Human Rights Council, Report of the detailed findings of the Independent International Fact-Finding Mission on Myanmar, 17 September 2018, A/HRC/39/CRP.2, available at: https://undocs.org/A/HRC/39/CRP.2